Płacimy nielegalne opłaty na cmentarzach? Przełomowe wyroki sądów, możliwy zwrot pieniędzy

Ostatnie wyroki sądów, zarówno WSA, jak i NSA, wskazują na to, że opłaty pobierane przez gminy lub zarządców cmentarzy komunalnych mogą być nielegalne, jeśli wykraczają poza zakres dopuszczalnych świadczeń związanych bezpośrednio z pochowaniem zmarłych. W praktyce oznacza to, że wiele dotychczasowych opłat — np. za wjazd, korzystanie z infrastruktury, administrację — może być podważonych, a Mieszkańcy będą mogli domagać się zwrotu pieniędzy.

W ostatnich miesiącach Wojewódzki Sąd Apelacyjny w Olsztynie raz WSA w Warszawie wydały przełomowe orzeczenia, w których uznały, że samorządy nie mają prawa ustanawiać i pobierać opłat niezwiązanych bezpośrednio z pochowaniem zwłok.

Zaczęło się od WSA w Olsztynie, który stwierdził m.in., że opłaty za wjazd na cmentarz, korzystanie z infrastruktury czy dochowanie do już opłaconego grobu są poza zakresem dopuszczalnych świadczeń (Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 3.10.2024 r., sygn. akt II SA/Ol 621/24). Wszystko przez skargę Mieszkańca, który zaskarżył uchwałę Rady Miasta — wniósł o stwierdzenie nieważności załącznika, w zakresie obejmującym „Opłaty za każde dochowanie do grobów” oraz „Opłaty eksploatacyjne za groby, na następne 20 lat, po 20 latach od ostatniego pochówku”. Mieszkaniec wskazał, że opłaty są niezgodne z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 31.01.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, który przewiduje możliwość nakładania opłat związanych wyłącznie bezpośrednio z chowaniem zwłok. Sąd nie tylko zgodził się z Mieszkańcem, ale i stwierdził, że Rada nie może ustalać opłat za korzystanie z cmentarza. W uzasadnieniu Sąd stwierdził:

„Organ gminy może zatem ustalić tylko takie opłaty, które są związane z pochowaniem zwłok, a nie jakiekolwiek opłaty związane z prowadzeniem cmentarza, czy też za każde dochowanie do grobu już opłaconego na wskazany okres 20 lat. Przedmiotem uchwały w sprawie stawek opłat za usługi na terenie cmentarzy nie mogą być zatem opłaty za wjazd na cmentarz i korzystanie z cmentarza.”

Wyrok WSA w Olsztynie nie jest jeszcze prawomocny.

---

WSA w Warszawie unieważnił zaś całą uchwałę miasta Radomia (Wyrok WSA w Warszawie z dnia 12.03.2025 r., sygn. akt VIII SA/Wa 81/25), obejmującą m.in. opłaty za ekshumacje, przechowywanie zwłok, korzystanie z sal ceremonialnych, opłaty administracyjne czy ceny grobów i płyt. Sąd wskazał, że wszystkie te świadczenia przekraczają zakres art. 7 ustawy o cmentarzach. Ten wyrok również nie jest jeszcze prawomocny.

Stanowisko wojewódzkich sądów administracyjnych znajduje potwierdzenie w orzecznictwie NSA. W dwóch wyrokach: z 14.03.2024 r.. (III OSK 1704/22) oraz 20.09.2024 r. (III OSK 242/23) – Naczelny Sąd Administracyjny jednoznacznie wskazał, że organ gminy może ustalić tylko takie opłaty, które są związane z pochowaniem zwłok, i że nie można w drodze uchwał lokalnych wprowadzać żadnych dodatkowych opłat za korzystanie z cmentarza czy infrastruktury cmentarnej. NSA podkreślił, że ustawa o cmentarzach kompleksowo reguluje zakres dopuszczalnych opłat, co wyklucza stosowanie ustawy o gospodarce komunalnej do tworzenia nowych kategorii świadczeń.

Przykładowe opłaty na cmentarzach powiatu kamieńskiego

Reasumując — z wyroków sądów apelacyjnych wynika, że zarządcy cmentarzy komunalnych mogą legalnie pobierać opłaty jedynie za sprawy bezpośrednio związane z pochówkiem. Nie mogą pobierać opłat za cokolwiek innego, np. za wjazd pojazdu na cmentarz, administrację, korzystanie z infrastruktury, przedłużenie miejsca na grób po 20 latach, przechowywanie ciała, czy wszystko toco związane z ekshumacją.

Poniżej przedstawiamy przegląd przykładowych opłat obowiązujących na cmentarzach każdej gminy powiatu kamieńskiego, które według ww. wyroków mogą być nielegalne.

• Kamień Pomorski

Rada Miejska w Kamieniu Pomorskim przyjęła UCHWAŁĘ NR XXV/285/2, w której określa opłaty za korzystanie z infrastruktury cmentarnej. Znajdujemy tam na przykład jednorazowe opłaty za wjazd pojazdów, czy też administracyjne.

• Dziwnów

Rada Miejska w Dziwnowie przyjęła UCHWAŁĘ NR LXII/638 w sprawie ustalenia opłat za korzystanie z cmentarzy komunalnych na terenie Gminy Dziwnów, znajdujemy opłaty za dochowanie zmarłego.

• Golczewo

W Biuletynie Informacji Publicznej Zakładu Usług Publicznych w Golczewie zamieszczono UCHWAŁĘ NR XVII/108/2012 Rady Miejskiej w Golczewie w sprawie ustalenia wysokości opłat za usługi komunalne oraz korzystanie z obiektów i urządzeń na cmentarzach komunalnych. Znów pojawia się opłata za wjazd na teren cmentarza.

• Międzyzdroje

Rada Miejska w Międzyzdrojach przyjęła UCHWAŁĘ NR XXI/193/12, w której ustala opłaty za korzystanie z cmentarzy komunalnych. Znajdujemy tam opłatę administracyjną od każdego pochowania.

• Świerzno

Rada Gminy Świerzno przyjęła UCHWAŁĘ NR XXXIX/249/2022, w której ustala opłaty za korzystanie z cmentarzy. Znajdujemy tam opłaty za wjazd na teren cmentarza pojazdów mechanicznych w celu ekshumacji oraz montażu lub wymiany pomnika.

• Wolin

Burmistrz Wolina wydał ZARZĄDZENIE NR 155/24 w sprawie opłat za korzystanie z cmentarzy komunalnych. Znajdujemy tam opłaty za wjazd pojazdów na teren cmentarza.

---

Chcę domagać się zwrotu pieniędzy, co teraz?

Uwaga! Ze względu na to, że ww. wyroki sądów apelacyjnych nie są jeszcze prawomocne, zalecamy zaczekać na ich uprawomocnienie się — nie jest to konieczne, ale zawsze mamy wtedy solidniejsze argumenty! Poinformujemy, gdy tylko ukażą się informacje na ten temat.

Wszystko wskazuje na to, że jeśli płaciłeś np. za wjazd na teren cmentarza, to masz prawo ubiegać się o zwrot pieniędzy od zarządcy cmentarza. Jest jedno „ale”. Możesz to zrobić jedynie wtedy, gdy uchwała wprowadzająca daną opłatę zostanie unieważniona. Przysługuje Ci prawo do zaskarżenia uchwały do WSA, poniżej opisujemy jak to zrobić.

Skarga do WSA w Szczecinie powinna zawierać:

1. Twoje dane
2. Dokładny tytuł uchwały i jej numer (lub rozporządzenia, w przypadku Wolina)
3. Wniosek o stwierdzenie nieważności uchwały (w całości lub części)
4. Uzasadnienie:
   • przywołujesz art. 7 ustawy o cmentarzach,
   • wskazujesz, że uchwała wprowadza opłaty inne niż te związane bezpośrednio z pochówkiem,
   • powołujesz ww. wyroki WSA i NSA,
   • wskazujesz, że pobrano od Ciebie opłatę lub możesz być nią obciążony.
5. Załączniki (np. dowód wniesionej opłaty, uchwała).

Skargę składa się za pośrednictwem organu, który uchwałę wydał. Tak więc przykładowo dla Kamienia Pomorskiego będzie to Rada Miejska w Kamieniu Pomorskim (na adres Urzędu Miasta). Sąd pobiera opłatę za wpis w wysokości 300 zł.

Jeśli WSA unieważni uchwałę, każdy (jeśli uiszczał daną opłatę) będzie mógł domagać się od zarządcy cmentarza zwrotu nielegalnie pobranych opłat.

Warto pamiętać, że zaskarżony, po usłyszeniu nieprzychylnego dla siebie wyroku będzie mógł wyrok ten zaskarżyć do NSA, co jest prawdopodobną przyczyną tego, że wyroki WSA w Olsztynie i Warszawie nie są jeszcze prawomocne.

---

Na podstawie: Wyrok NSA z dnia 14.03.2024 r., sygn. akt III OSK 1704/22; Wyrok WSA w Warszawie z dnia 12.03.2025 r., sygn. akt VIII SA/Wa 81/25; Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 3.10.2024 r., sygn. akt II SA/Ol 621/24; Wyrok NSA z dnia 20.09.2024 r., sygn. akt III OSK 242/23